Янгиликлар

Медиация — низоларни ҳал қилишнинг самарали усули сифатида

Медиация — низоларни ҳал қилишнинг самарали усули сифатида

Медиация тушунчаси, лотинча «mediare» сўзидан олинган бўлиб, «воситачилик қилиш» деган маънони англатади. Шу сабабли халқаро муомалада медиация «воситачилик», «яраштириш мақсадида аралашув» маъноларида қўлланади ва юридик адабиётларда медиация ва воситачилик тушунчалари бир хил маъно касб этади, шунингдек, фуқаролик ва тижорат низоларида медиация тушунчасига қуйидагича таъриф берилади: “Тарафлар бошлаб берган ёки суд томонидан тайинланган ёхуд миллий қонунчилик билан белгиланганидан қатъи назар, икки ёки ундан ортиқ низолашувчи тарафларнинг низони ҳал этиш тўғрисида келишувга эришиш мақсадида учинчи шахсга мурожаат этиш жараёнидир”.

Медиациянинг мақсади — низолашувчи тарафларнинг низоларини мустақил, ўзаро фойдали шартлар асосида ҳал этиш имкониятини топишга кўмаклашишдан иборат бўлиб, унинг асосий тамойилларига ихтиёрийлик, тарафларнинг тенглиги, бетарафлик, медиаторнинг холислиги, махфийлик кабилар киради. Медиация жараёни музокаралардан иборат бўлиб, унинг муваффақияти нафақат тарафларнинг келишмовчиликларини ҳал этишга бўлган иродаси ва интилиши, балки медиаторнинг тажрибаси ва маҳоратига ҳам боғлиқдир.

Медиацияга нисбатан жамиятда вужудга келган эҳтиёж ўтган асрда янги касб — медиаторларнинг шаклланишига олиб келган. Медиаторлар далилларни текширмайди ва тарафларнинг талаблари қонунийлигига баҳо бермайди, аксинча, уларнинг асосий вазифаси — тарафлар ўртасида бир-бирларини тушунишга, тарафлар учун мақбул шартларда муаммони ҳал этиш имкониятларини излаш ва ҳал этишга кўмаклашишдан иборатдир.

Медиация — мажбурий кучга эга бўлмаган, тарафларнинг ихтиёрийлигига асосланган конфиденциал жараён. У низолашаётган тарафларнинг ихтиёрига кўра танлаб олинган бетараф учинчи шахснинг воситачилигида шартномавий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиққан низони ўзаро муроса — ярашув йўли билан ҳуқуқий асосда ҳал этиш жараёнидир. Бетараф учинчи шахс — медиатор аслида судья ҳам, арбитр ҳам эмас ва вужудга келган низо юзасидан ҳеч қандай мустақил қарор ҳам қабул қилмайди. Ҳакамлик судидан у айнан шу жиҳати билан фарқ қилади.

“Медиация тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонуни Қонунчилик палатаси томонидан 2018 йил 12 июнда қабул қилиниб, Сенат томонидан 2018 йил 28 июнда маъқулланганидан кейин 2018 йил 3 июль куни давлатимиз раҳбари томонидан имзоланди ва 2019 йил 1 январдан эътиборан кучга кирди.

Медиация йўли билан тарафларнинг ўзаро келишишлари шундай қулайликларга эгаки – у вақтни тежайди, тарафларнинг узоқ вақт ўзаро низолашиб юришларига барҳам беради, суд ҳаражатлари тўлашни қисқартириш имконини беради.“Медиация тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонуни 15-моддасига мувофиқ: “Медиация тарафларнинг хоҳиш-истаги асосида қўлланилади. Медиация суддан ташқари тартибда, низони суд тартибида кўриш жараёнида, суд ҳужжатини қабул қилиш учун суд алоҳида хонага (маслаҳатхонага) киргунига қадар, шунингдек суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш жараёнида қўлланилиши мумкин”. Қонуннинг 17-моддасига мувофиқ: “Медиация тартиб-таомилини амалга ошириш чоғида давлат органининг бевосита аралашуви тақиқланади”. “Низо медиатив келишув билан медиация тартибида ҳал қилинган тақдирда, тўланган давлат божи қайтарилиши лозим, бундан суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш жараёнида медиатив келишув тузилган ҳоллар мустасно”.

Умумаг олганда, низоларни ҳал этишда медиацияни қўллаш вақтни тежаш ва низолашувчи тарафлар фуқаролар, ташкилотлар, шу жумладан тадбиркорлик субъектларининг суд харажатларини қисқартириш имконини беради. Улар юзага келган низоларни судгача олиб бормасдан, суд мухокамаси билан боғлиқ давлат божи ва бошқа харажатларни тўламасдан ўзаро манфаатли шартлар асосида ўзлари учун қўлай жой ва вақтда тез ҳамда мақбул усулда ҳал этиш имкониятига эга бўладилар

Чиноз туман адлия бўлими юридик хизмат

кўрсатиш маркази бош юристконсулти

Д.Нуруллаев