Янгиликлар
O'zbekiston Respublikasi Mehnat Kodeksining 182-modda: Ish Vaqtining Normal Davomiyligi
O'zbekiston Respublikasi Mehnat Kodeksining 182-modda: Ish Vaqtining Normal Davomiyligi
O'zbekiston Respublikasi Mehnat Kodeksi ishchilar va ish beruvchilar o'rtasidagi mehnat munosabatlarini tartibga soluvchi muhim huquqiy hujjatdir. Ushbu kodeksda ish vaqti, uning davomiyligi, ish vaqtini tashkil etish, dam olish va mehnatni muvozanatlash bilan bog'liq qator masalalar alohida ko'rib chiqilgan. Kodeksning 182-moddasi ish vaqtining normal davomiyligi haqida batafsil ma'lumot beradi va bu masalani huquqiy jihatdan aniq belgilaydi. Ushbu modda ishchining kundalik va haftalik ish vaqti chegaralarini, shuningdek, normativ talablarni belgilab, mehnat sharoitlarining adolatli va barqaror bo‘lishini ta'minlashga qaratilgan.
1. Ish Vaqtining Normal Davomiyligi: Ta'rifi
O'zbekiston Respublikasi Mehnat Kodeksining 182-moddasiga ko'ra, ish vaqti — bu ishchining ish joyida ish bajarish uchun sarflagan vaqti bo‘lib, normal ish vaqti kundalik va haftalik maksimal chegaralar bilan belgilangan. Ish vaqtining normal davomiyligi, ishchi uchun adolatli sharoitlarni ta'minlash va uning huquqlarini himoya qilish uchun zarurdir. Mehnat Kodeksi ish vaqtining normal davomiyligini quyidagi parametrlar bilan belgilaydi:
1. Kundalik ish vaqti: Ishchining bir kunlik ish vaqti maksimal 8 soatdan oshmasligi kerak. Bu, asosan, to‘liq vaqtli ishchilarga nisbatan qo‘llaniladi. Bu muddat ishchi uchun juda muhim, chunki u ishning me'yoriy davomiyligini belgilaydi va ishchining sog‘lig‘i hamda farovonligini hisobga olgan holda ishning umumiy davomiyligini ta'minlaydi.
2. Haftalik ish vaqti: Haftalik ish vaqti esa maksimal 40 soatdan oshmasligi kerak. Bu me'yor, mehnatning haftalik normal davomiyligini belgilaydi va ishlovchi shaxsning yirik fizik va ma'naviy yuklanishlarga uchramasligini nazorat qiladi.
3. Ish vaqti va dam olish vaqti o‘rtasidagi tenglik: Mehnat Kodeksi shuningdek, ish vaqti bilan dam olish vaqti o‘rtasidagi balansni ta'minlashga qaratilgan. Har haftada, ishchiga bir kunlik dam olish berilishi shart, bu dam olish vaqtining davomiyligi quyida ko‘rsatilganidek, kutilgan normalarga mos kelishi zarur.
2. Ish Vaqtining Normal Davomiyligi va Ishchilar Huquqlari
Ish vaqtining normal davomiyligi, nafaqat ish beruvchining manfaatlarini, balki ishchining sog‘lig‘i, farovonligi va hayoti uchun ham muhimdir. O'zbekiston Respublikasining Mehnat Kodeksi ishchilarning huquqlarini himoya qilishda quyidagi nuqtalarga e'tibor beradi:
- Ish vaqti va sog‘lik: Mehnat Kodeksi ishchilarning sog‘lig‘iga zarar yetkazmaslik maqsadida ish vaqtining maksimal davomiyligini belgilaydi. 8 soatlik kundalik ish va 40 soatlik haftalik ish vaqti, ishchilarning mehnatni samarali va sog‘lom tarzda bajarishlariga imkon yaratadi.
- Dam olish vaqti: Ishchilar uchun ish vaqti davomida muntazam dam olish imkoniyatlari yaratish mehnat qonunchiligida alohida ta'kidlangan. Ish vaqti bilan dam olish vaqti o‘rtasidagi to‘g‘ri muvozanat ishchilarning farovonligini ta'minlash uchun zarurdir.
- Ish vaqtidan ortiqcha foydalanish: Agar ishchi kundalik yoki haftalik ish vaqtining normatividan ko‘proq ishlasa, bu holatda ishchi ortiqcha ish uchun qo‘shimcha to‘lov olishga haqli bo‘ladi. Bu norma ishchilarning ortiqcha ishlashlari tufayli ortiqcha yuklanishga duchor bo‘lmasligini ta'minlashga yordam beradi.
3. Ish vaqtining davomiyligi va ishchilarga qo‘llaniladigan cheklovlar
Mehnat Kodeksida ba'zi hollarda ish vaqtining davomiyligi uchun cheklovlar qo‘yilgan. Bu, ayniqsa, maxsus mehnat sharoitlarida ishlovchi, sog‘likka zarar yetkazishi mumkin bo‘lgan ishchilarga tegishli. Mehnat Kodeksi quyidagi holatlarda ish vaqtining maksimal davomiyligini cheklaydi:
1. Sog‘liqni saqlash bilan bog‘liq ishlar: Ba'zi kasblar, masalan, kimyoviy, sanoat yoki ekologik xavfli ishlar, mehnatni bajarishning ko‘proq vaqt talab qilinishi mumkin. Bu holatda, mehnat vaqti odatdagidan qisqaroq bo‘lishi yoki maxsus sharoitlar taqdim etilishi mumkin.
2. Jismoniy mehnat: Jismoniy mehnat bilan shug‘ullanuvchi ishchilarga belgilangan ish vaqti odatda qisqaradi yoki dam olish vaqtlari ko‘paytiriladi.
3. Ishning og‘irligi va murakkabligi: Mehnatning og‘ir yoki murakkab turlari uchun maxsus cheklovlar mavjud. Bunday ishlar, ko‘pincha qisqa ish vaqti yoki ko‘proq dam olishni talab qiladi.
4. Ish Vaqtining Normal Davomiyligi: O'zgarishlar va Qonuniy Asoslar
Mehnat Kodeksida ko‘rsatilgan ish vaqtining normal davomiyligi va uning shartlari vaqt o‘tishi bilan o‘zgarishi mumkin. Mamlakatda mehnat qonunchiligiga doir yangilanishlar kiritilishi, ishchilarni qo‘llab-quvvatlash va ularning huquqlarini ta'minlashga qaratilgan bo‘lishi mumkin. Bunga misol sifatida ish vaqti bilan bog‘liq yangiliklar, yirik ijtimoiy va iqtisodiy o‘zgarishlar yoki xalqaro mehnat standarti talablarini kiritish mumkin.
5. Xulosa
O'zbekiston Respublikasi Mehnat Kodeksining 182-moddasida belgilangan ish vaqtining normal davomiyligi ishchilarning huquqlarini himoya qilish, sog‘lom va adolatli mehnat sharoitlarini yaratish maqsadida muhim ahamiyatga ega. Kundalik 8 soatlik va haftalik 40 soatlik ish vaqti mehnat muhitida muvozanatni ta'minlashga xizmat qiladi. Shuningdek, ish vaqtidan ortiqcha foydalanish, maxsus mehnat sharoitlari, jismoniy yoki xavfli ishlar uchun qo‘llaniladigan cheklovlar mehnatni xavfsiz va samarali tashkil etish imkonini beradi. Bu mehnat qonunchiligining asosiy prinsiplari bo‘lib, ishchilarni himoya qilishga yo‘naltirilgan.
Yangiyo‘l shahar adliya bo‘limi
Bosh yuriskonsult: A.Kazimbayev
