Bog'lanish

Telefon
(+998 71) 501-05-15

Elektron manzil
tosh_vil@adliya.uz

Habarni yuborish
Ishonch telefoni 1008

Янгиликлар

10

Mehnat bozorida diskriminatsiyaga qarshi kurash


Mehnat bozorida diskriminatsiyaga qarshi kurash

Mehnat bozorida diskriminatsiyaga qarshi kurash — bu ishchilarning teng huquqliligini taʻminlash, mehnat faoliyati sohasida hech kimning jinsiga, millatiga, irqiga, diniga, yoshiga, sogʻligʻiga yoki boshqa xususiyatlariga qarab kamsitilishining oldini olishga qaratilgan huquqiy va ijtimoiy choralar tizimi. Oʻzbekistonda mehnat bozorida diskriminatsiyani oldini olish, ishchilarning huquqlarini himoya qilish va adolatni taʻminlash uchun turli normativ hujjatlar va qonunlar mavjud.

1. Oʻzbekistonda mehnat bozorida diskriminatsiyaga qarshi kurashni taʻminlovchi asosiy qonunlar va normativ hujjatlar

a. Mehnat kodeksi

Oʻzbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi (2021-yildan boshlab) mehnat huquqlarini himoya qilish va diskriminatsiyani oldini olish boʻyicha bir qator normalarni oʻz ichiga oladi. Kodeksda quyidagi asosiy tamoyillar belgilangan:

·                     Jinsiy, irqiy va milliy diskriminatsiyaga yoʻl qoʻymaslik: Mehnat kodeksiga koʻra, ish beruvchi ishchilarni tanlashda va ishga joylashtirishda faqat ish malakasi va tajribasiga qarashligi kerak, jinsiy, irqiy yoki milliy xususiyatlarga asoslanib kamsitish taʻqiqlanadi.

·                     Birinchi darajali huquqlar: Ishchilar jinsiy, irqiy va milliy farqlarga qarab kamsitilmasligi, ular uchun teng ish sharoitlari va ish haqi taʻminlanishi kerak.

b. Konstitutsiya

Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida ham barcha fuqarolar uchun teng huquqlilik tamoyili kafolatlanadi. Konstitutsiya 18-moddasida fuqarolarning teng huquqliligi, shaxsning daxlsizligi va oʻzini ifoda etish erkinligi taʻminlangan. Bunga qarab, diskriminatsiya qilish taʻqiqlanadi.

c. Ishchi huquqlarini himoya qilish toʻgʻrisidagi xalqaro shartnomalar

Oʻzbekiston Respublikasining Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT) va Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) tomonidan qabul qilingan bir qator mehnat huquqlari boʻyicha xalqaro shartnomalar, mehnat bozorida diskriminatsiyaga qarshi kurashishga qaratilgan. Masalan, XMTning 111-sonli Konvensiyasi (1960) va Konvensiya 100 (1951) da mehnat sharoitlari va ish haqi boʻyicha tenglikni taʻminlash kerakligi haqida gap boradi. Oʻzbekiston ushbu shartnomalarni ratifikatsiya qilgan va ularga amal qiladi.

d. Mehnat qonunlari va normativ hujjatlarning yangilanishi

Oʻzbekistonda mehnat qonunchiligini takomillashtirish jarayonida, diskriminatsiyani oldini olishga qaratilgan normativ hujjatlar ham yangilanmoqda. 2023-yilda Mehnat kodeksiga kiritilgan yangi oʻzgartirishlar va qoʻshimchalar mehnat bozorida teng huquqlilikni taʻminlashga qaratilgan.

2. Mehnat bozorida diskriminatsiyaga qarshi kurashda qoʻllaniladigan asosiy mexanizmlar

a. Mehnat shartnomasida diskriminatsiyani taqiqlash

Ish beruvchilar va ishchilar oʻrtasida tuzilgan mehnat shartnomasida diskriminatsiya qilishni taqiqlovchi moddalar mavjud. Masalan, shartnoma, ish oʻrinlari va ishchilarga qoʻyiladigan talablar jins, irq, millat yoki boshqa shaxsiy xususiyatlar asosida farqlanmasligini belgilaydi.

b. Teng mehnat haqi va sharoitlar

Ishchilarni jinsiga, millatiga yoki boshqa xususiyatlariga qarab kamsitish taʻqiqlanadi. Agar bir xil ishni bajaradigan xodimlar turli mehnat sharoitlari va turli ish haqi darajalariga ega boʻlsa, bu holat discriminatsiya sifatida qaraladi. Shuning uchun, mehnat bozorida teng ish haqi va sharoitlarni taʻminlash muhim hisoblanadi.

c. Qonuniy choralarning kuchaytirilishi

Mehnat qonunlari boʻyicha diskriminatsiyani amalga oshirgan ish beruvchilar maʻmuriy javobgarlikka tortilishi mumkin. 2023-yilda Oʻzbekistonning Mehnat kodeksiga kiritilgan yangiliklarga koʻra, ishchilarga nisbatan diskriminatsiya qilgan ish beruvchilarga qarshi jinoiy javobgarlik ham belgilangan. Bu, oʻz navbatida, ishchilarning huquqlarini himoya qilishni kuchaytiradi.

d. Ishga joylashish boʻyicha teng imkoniyatlar yaratish

Ishga joylashish jarayonida, mehnat bozorida teng imkoniyatlarni taʻminlash uchun maxsus taʻlim va tayyorlov kurslari ishlab chiqiladi. Bu, ayniqsa, ayollar, nogironlar, etnik yoki ijtimoiy guruhlar uchun ish oʻrinlari yaratishga yordam beradi.

e. Monitoring va statistika

Ishchilarning huquqlarini buzilishining oldini olish uchun ish bozoridagi holatlarni doimiy ravishda kuzatish va monitoring qilish tizimi yaratilgan. Xalqaro tashkilotlar va milliy ishchi guruhlari ham diskriminatsiya holatlari boʻyicha maʻlumot toʻplashadi va ularni tahlil qiladi. Oʻzbekistonda bu tizimlar ishlab chiqilgan va statistik maʻlumotlar asosida chora-tadbirlar koʻriladi.

3. Mehnat bozorida diskriminatsiyani aniqlash va unga qarshi chora-tadbirlar

a. Eʻtibor qaratiladigan sohalar

·                     Jinsiy diskriminatsiya: Ayollarni ishga qabul qilishda yoki lavozimga koʻtarishda jinsga qarab kamsitish. Oʻzbekistonda bu masalani hal qilish uchun maxsus qonunlar, masalan, ayollarning ishga joylashishidagi teng huquqlilikni taʻminlashga qaratilgan.

·                     Irq va millatga qarshi diskriminatsiya: Ishchilarni irqiy yoki milliy xususiyatlariga qarab kamsitish. Bu holatlarni aniqlash uchun davlat organlari va inson huquqlari tashkilotlari monitoring olib boradi.

·                     Nogironlar va kam taʻminlangan guruhlar uchun diskriminatsiya: Nogironlar va ijtimoiy zaif guruhlarning ishga joylashish va mehnat sharoitlarini yaxshilash uchun maxsus qonunlar mavjud.

b. Shikoyatlar va huquqni himoya qilish

Agar ishchi oʻzining huquqlarining buzilganini sezsa yoki diskriminatsiyaga uchraganini aniqlasa, u ish beruvchi yoki tegishli davlat organlariga murojaat qilib, shikoyat qilish huquqiga ega. Buning uchun mehnat inspeksiyasi, inson huquqlari boʻyicha komissiyalar va sud tizimi ishlaydi.

c. Kadrlar taʻlimi va xodimlar malakasi

Ishchilar va ish beruvchilar oʻrtasida teng huquqlilikni targʻib qilish maqsadida, maxsus oʻquv dasturlari va seminarlar oʻtkaziladi. Bu oʻquv dasturlari orqali ishchilarga va ish beruvchilarga diskriminatsiyaning qanday oldini olish kerakligi haqida maʻlumot beriladi.

Xulosa

Mehnat bozorida diskriminatsiyaga qarshi kurash — bu davlatning ijtimoiy siyosatining muhim qismidir. Oʻzbekistonda mehnat qonunchiligi va xalqaro mehnat huquqlari asosida diskriminatsiyaga qarshi kurashish boʻyicha bir qator yuridik va ijtimoiy choralar amalga oshirilmoqda. Kamsitish va diskriminatsiyaning oldini olish uchun ishchilarning huquqlarini himoya qilish, mehnat sharoitlarini yaxshilash va teng imkoniyatlar yaratish zarur.

Toshkent Viloyati Olmaliq Shahar Adliya Boʻlimi Yuridik xizmat koʻrsatish markazi boshyurist konsulti Jiyanboyev Zuhriddin Ermat oʻgʻli