Янгиликлар
Ayollar va yoshlar uchun mehnat huquqlari qanday?
Ayollar va yoshlar uchun mehnat huquqlari qanday?
Ayollar va yoshlar uchun mehnat huquqlari Oʻzbekiston Respublikasining mehnat qonunchiligi asosida alohida himoya qilinadi. Bu guruhlarning mehnat bozorida teng huquqlilik va adolatli ish sharoitlariga ega boʻlishlarini taʻminlash, shuningdek, ijtimoiy himoya va qoʻshimcha kafolatlar yaratish, davlatning asosiy vazifalaridan biridir. Oʻzbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi, Konstitutsiya, Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT) tomonidan belgilangan normativ hujjatlar, shuningdek, Oʻzbekiston Respublikasining gender tengligi va yoshlar siyosatiga oid qonunlar ayollar va yoshlarning mehnat huquqlarini himoya qiladi.
1. Ayollar uchun mehnat huquqlari
Ayollar uchun mehnat huquqlari, ularning ishga joylashishida teng imkoniyatlarni taʻminlash, mehnat sharoitlarini yaxshilash, farzand parvarishiga oid qoʻshimcha imtiyozlar yaratish va jinsiy diskriminatsiyaga yoʻl qoʻymaslikni oʻz ichiga oladi.
a. Jinsiy diskriminatsiyaga yoʻl qoʻymaslik
Mehnat kodeksi va boshqa normativ hujjatlar asosida, ayollarni ishga joylashtirishda, ishlash sharoitlari va ish haqi masalalarida jinsiga qarab kamsitish taʻqiqlanadi. Ayollar va erkaklar bir xil ishni bajarishsa, ularga teng ish haqi va mehnat sharoitlari taqdim etilishi kerak.
· Jinsiy tenglik: Ayollarga va erkaklarga teng imkoniyatlar yaratish, ularni bir xil mehnat sharoitlariga, bir xil ish haqi va boshqa ijtimoiy imtiyozlar bilan taʻminlash mehnat qonunchiligida belgilangan asosiy talabdir.
b. Homiladorlik va bolalikni parvarish qilish bilan bogʻliq imtiyozlar
Ayollar uchun homiladorlik va tugʻruq taʻtili tizimi joriy etilgan. Oʻzbekistonda:
· Tugʻruq taʻtili — ayolning tugʻruqdan oldin va keyin 70 kun (umumiy 140 kun) davomida ishlamaydigan taʻtilga chiqishi kafolatlangan.
· Farzand parvarishi taʻtili — tugʻilgandan keyin, ayolning farzandi 3 yoshga toʻlguncha, ota-ona (ayol yoki erkak) mehnatdan vaqtincha ozod boʻlishi mumkin. Bu taʻtil davomida ishchiga maosh toʻlanadi.
c. Ayollarni mehnatga jalb qilishda qoʻshimcha kafolatlar
· Ayollarni ogʻir va zararli ishlarda ishlashdan himoya qilish: Ayollarning baʻzi turdagi ogʻir va zararli ishlarni bajarishiga qonun bilan cheklovlar qoʻyilgan. Masalan, baʻzi sanoat sohalarida yoki qurilishda ayollarning ishlashi taʻqiqlanadi yoki qatʻiy cheklovlar qoʻyiladi.
· Ayollarni himoya qilish: Ayollarga nisbatan jismoniy yoki ruhiy zoʻravonlikka yoʻl qoʻyilmasligi kerak. Mehnat qonunchiligida ayollarning huquqlari va manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan normativlar mavjud.
d. Ijtimoiy himoya va pensiya taʻminoti
Ayollar uchun ijtimoiy himoya va pensiya taʻminoti tizimlari oʻrnatilgan. Ayollarni ijtimoiy xavf-xatarlardan himoya qilish uchun turli ijtimoiy sugʻurta turlari mavjud, jumladan:
· Farzand parvarishi davrida ishlamagan yoki qisqa ishlagan ayollar uchun pensiya tizimida maxsus hisob-kitoblar taqdim etiladi.
· Ayollarni pensiyaga chiqish sharoitlari erkaklarga nisbatan ozroq yengilliklar bilan belgilanishi mumkin.
2. Yoshlar uchun mehnat huquqlari
Yoshlar uchun mehnat huquqlari, ularning ishga joylashishda ijtimoiy himoyasi, ishlash sharoitlarini yaxshilash, malaka oshirish va taʻlim olishga boʻlgan huquqlarini taʻminlashga qaratilgan.
a. Yoshlarning mehnat huquqlari va himoyasi
· Yoshlarning ishlash va oʻz mehnat huquqlarini amalga oshirishdagi tenglikka ega boʻlishi: Mehnat kodeksi yoshlarni jinsiy, irqiy, milliy va boshqa sabablarga koʻra kamsitishning oldini oladi. Yoshlarning mehnatga oid barcha huquqlari, jumladan, teng ish haqi, mehnat sharoitlari va xavfsizlikni taʻminlash kafolatlanadi.
· Ishga joylashishda yordam: Davlat tomonidan yoshlar uchun mehnat bozorida joylashishga koʻmaklashuvchi maxsus dasturlar mavjud. Bu dasturlar orqali yoshlar, shu jumladan, oliy oʻquv yurtini bitirganlar va malakasini oshirishni istaganlar uchun ish oʻrinlari taklif qilinadi.
b. Yoshlarni himoya qilish va mehnat sharoitlari
· Ish vaqtining cheklanishi: Yoshlar (16-18 yosh) uchun maxsus mehnat sharoitlari belgilangan. Ular uchun maxsus ish vaqti, shuningdek, kasbiy xavfsizlik va sogʻliqni saqlash sharoitlari taʻminlanadi. Oʻzbekistonda 16 yoshdan 18 yoshgacha boʻlgan yoshlar uchun ishlash vaqtining maksimal miqdori kamaytirilgan. Bu yosh guruhiga ishlashda ogʻir va zararli ishlar taʻqiqlanadi.
· Ish va taʻlimni uygʻunlashtirish: Yoshlarni taʻlim olish jarayonida ish bilan band qilish imkoniyatlari yaratilgan. Taʻlimga zarar yetkazmasdan ishlashga ruxsat beriladi.
c. Yoshlar uchun maxsus dasturlar
· Kasb-hunar taʻlimi va malaka oshirish: Yoshlarni kasb-hunar taʻlimi va malaka oshirish kurslari bilan taʻminlash uchun davlat tomonidan subsidiyalar ajratiladi. Bu yoshlar uchun mehnat bozorida raqobatbardosh boʻlish imkoniyatlarini yaratadi.
d. Yoshlar uchun ishsizlikni kamaytirish choralari
· Yoshlarning ishsizlik darajasini kamaytirish maqsadida turli ijtimoiy dasturlar ishlab chiqilgan. Yoshlar uchun ishga joylashish boʻyicha maxsus yarmarkalar va treninglar tashkil etiladi. Bunda yoshlarning kasbiy koʻnikmalarini rivojlantirish, malaka oshirish va ish topishlariga yordam berish maqsad qilingan.
3. Ayollar va yoshlar uchun mehnat huquqlarini himoya qilish mexanizmlari
· Mehnat inspeksiyasi va monitoring: Oʻzbekiston Respublikasida mehnat huquqlarini himoya qilish uchun mehnat inspeksiyasi va boshqa davlat organlari faoliyat yuritadi. Ushbu organlar ayollar va yoshlarning mehnat huquqlarining buzilishi holatlarini aniqlash, tekshirish va kerakli choralarni koʻrish bilan shugʻullanadi.
· Ishga joylashish portalari: Ayollar va yoshlar uchun elektron ishga joylashish tizimlari mavjud boʻlib, ularning ishga joylashish jarayonlarini soddalashtiradi va mehnat bozoridagi teng imkoniyatlarni taʻminlaydi.
· Shikoyat va murojaat tizimi: Agar ayol yoki yosh ishchi oʻzining huquqlarining buzilganini sezsa, u oʻz shikoyatini Mehnat inspeksiyasiga yoki Ishchilar huquqlarini himoya qilish tashkilotlariga bildirishi mumkin.
Xulosa
Oʻzbekiston Respublikasining mehnat qonunchiligi, ayollar va yoshlarning mehnat huquqlarini himoya qilish, jinsiy va yoshga oid diskriminatsiyani oldini olishga katta eʻtibor qaratadi. Ayollar va yoshlar uchun ijtimoiy himoya, teng imkoniyatlar, mehnat sharoitlari va ish haqi masalalarida bir qator huquqiy kafolatlar mavjud. Shuningdek, yoshlarni ishga joylashtirish, kasb-hunar taʻlimi olish va mehnat bozor
Toshkent Viloyati Olmaliq Shahar Adliya Boʻlimi Yuridik xizmat koʻrsatish markazi boshyurist konsulti Jiyanboyev Zuhriddin Ermat oʻgʻli
