Янгиликлар
Mehnat shartnomasida ko‘rsatilmagan ishni bajarishga majburlash taqiqlanadi: Mehnat kodeksining 115-moddasi sharhi
Mehnat shartnomasida ko‘rsatilmagan ishni bajarishga majburlash taqiqlanadi: Mehnat kodeksining 115-moddasi sharhi
Mehnat munosabatlari xodim va ish beruvchi o‘rtasida tuzilgan mehnat shartnomasiga asoslanadi. Bu hujjatda xodim bajarishi kerak bo‘lgan vazifalar, lavozim, shartlar va majburiyatlar aniq ko‘rsatilgan bo‘lishi lozim. O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 115-moddasi esa xodimni shartnomada nazarda tutilmagan ishlarni bajarishga majburlash mumkin emasligini qat’iy belgilab beradi.
115-moddaning mazmuni
Mehnat kodeksining 115-moddasiga muvofiq:
Mehnat shartnomasida shart qilib ko‘rsatilmagan ishni xodimdan bajarishni talab qilish taqiqlanadi.
Bundan faqat ayrim istisno holatlar — favqulodda vaziyatlar, urush, ofat, hayot va sog‘lik uchun xavf mavjud bo‘lgan holatlar istisno qilinadi.
Bu normalar mehnat huquqining asosiy prinsiplaridan biri — ishning ixtiyoriyligi va shartnomaviy asosda amalga oshirilishini ta’minlashga xizmat qiladi.
Nega bu norma muhim?
- Xodimning huquqlari himoyalanadi – u o‘zining shartnomada belgilangan vazifasidan tashqari ishlarga majburlanmaydi.
- Mehnat intizomi saqlanadi – ish beruvchi va xodim o‘rtasidagi majburiyatlar aniq bo‘ladi.
- Noqonuniy topshiriqlarning oldi olinadi – masalan, buxgalter lavozimida ishlovchi shaxsdan yuk tashishni yoki qorovul bo‘lishni talab qilish mumkin emas.
Istisno holatlar
115-moddada ba’zi istisnolar ham nazarda tutilgan. Xodim shartnomada ko‘rsatilmagan ishni bajarishga quyidagi holatlarda jalb qilinishi mumkin:
- Favqulodda vaziyatlarda (tabiiy ofatlar, yong‘in, texnogen halokatlar);
- Jamiyatga xavf tug‘diruvchi holatlarda (masalan, epidemiyalar yoki evakuatsiya zarurati);
- Ishlab chiqarishdagi shoshilinch xavfli holatlarda, inson hayoti, sog‘lig‘i, mulki yoki davlat xavfsizligi tahdid ostida bo‘lsa.
Bunday hollarda ish beruvchi qonuniy asosda vaqtincha boshqa ishni buyurishi mumkin. Ammo bu holat mehnat shartnomasining doimiy o‘zgartirilishiga asos bo‘la olmaydi.
Amaliy misol
Masalan, do‘kon sotuvchisi bo‘lib ishlayotgan xodimdan ombor tozalash, yuk ortish yoki boshqa filialda xizmat ko‘rsatish talab qilinishi — agar bu shartnoma doirasida belgilab qo‘yilmagan bo‘lsa — qonunga zid hisoblanadi.
Yangiyo‘l shahar adliya bo‘limi
Bosh yuriskonsult: A.Kazimbayev