Янгиликлар

Gig-ekanomiya raqamli mehnat nima?

Gig-ekanomiya raqamli mehnat nima?

Gig-ekonomika va raqamli mehnat zamonaviy ish bozorining muhim va tez rivojlanayotgan sohalaridan biridir. Bu tushunchalar yangi ish o'rinlari va ish usullarini ifodalaydi, ularning an'anaviy mehnat bozoridan farqi bor.

1. Gig-ekonomika:

Gig-ekonomika — bu vaqtincha, muvaqqat ishlar yoki shartnoma asosida bajariladigan mehnat faoliyatidir. "Gig" so'zi ingliz tilidan tarjima qilinganda "bir martalik ish" yoki "muvaqqat ish" degan ma'noni anglatadi. Gig-ekonomikada ishlovchilar an'anaviy ish joylari (to'liq vaqtli ishlar) o'rniga, qisqa muddatli yoki loyihalar asosida ishlaydilar.

Gig-ekonomikaning asosiy xususiyatlari:

·                     Ishlar vaqtinchalik yoki loyihaviydir: Ishchilar o'z vaqtlarini va resurslarini muayyan bir loyiha yoki vazifaga sarflaydilar, masalan, taksi haydovchiligi (Uber, Bolt), o'quvchi sifatida kurslar berish (Tutoring), yoki onlayn ishlar (masalan, grafik dizayn, tarjima).

·                     Mustaqil ishchilar: Gig-ekonomikada ishlovchilar odatda mustaqil ravishda ishlaydi, ya'ni ular ish beruvchidan alohida ish joyi va uzoq muddatli shartnomaga ega bo'lmaydi.

·                     Platformalar orqali ishga joylashish: Gig-ishchilar ko'pincha onlayn platformalar orqali ish topadilar. Masalan, Uber, Lyft, Upwork, Freelancer, Fiverr kabi platformalar ishchilarga qisqa muddatli ishlarni topish imkoniyatini yaratadi.

Gig-ekonomika o'zining moslashuvchanligi bilan ajralib turadi. Ishchilar o'z vaqtini va ish sharoitlarini o'zlari belgilashlari mumkin, ammo bu ish shakli ba'zan ishchilarning huquqlarini himoya qilish va doimiy ish joyiga nisbatan noaniqlik yaratishi mumkin. Masalan, ishchilarning sog'liqni saqlash, nafaqa yoki ta'til kabi ijtimoiy himoyalari cheklangan bo'lishi mumkin.

2. Raqamli mehnat:

Raqamli mehnat (yoki onlayn mehnat) — bu internet va raqamli texnologiyalar yordamida bajariladigan mehnat faoliyatini anglatadi. Raqamli mehnatni amalga oshirish uchun maxsus ofisga yoki ish joyiga bormasdan, faqat internetga ulanish va zarur dastur yoki platformalardan foydalanish kifoya.

Raqamli mehnatning asosiy xususiyatlari:

·                     Ish joyi va vaqtining moslashuvchanligi: Raqamli ishchilar ishlarini uydan yoki istalgan joydan bajarishlari mumkin. Masalan, ular masofadan turib (remote) ishlashlari, video-konferensiyalar orqali muloqot qilishlari va barcha zarur vositalardan internet orqali foydalanishlari mumkin.

·                     Onlayn platformalar va servislar: Raqamli mehnat ko'pincha onlayn xizmatlar yoki platformalar orqali amalga oshiriladi. Bunga masalan, freelancerlar uchun platformalar (Upwork, Fiverr), grafik dizaynerlar, dasturchilar, tarjimonlar va boshqa kasblar kiradi.

·                     Avtomatlashtirish va sun'iy intellekt: Raqamli mehnatning yana bir tomonini sun'iy intellekt va avtomatizatsiya tashkil etadi. Ba'zi ishlar, masalan, ma'lumotlarni tahlil qilish yoki ma'lum bir vazifalarni bajarish uchun dasturiy ta'minotlar va algoritmlar yordamida avtomatlashtirilgan.

Raqamli mehnatning afzalliklari:

·                     Ish vaqtini boshqarish imkoniyati: Ishchilar o'z ish vaqtlarini ko'proq boshqarishlari mumkin, bu esa ularni oilaviy va shaxsiy hayotlariga ko'proq vaqt ajratishga imkon beradi.

·                     Kengaygan imkoniyatlar: Raqamli platformalar orqali global miqyosda ishlash imkoniyatlari mavjud. Masalan, o'zining xizmatlarini boshqa davlatlarda ham taklif etish mumkin.

Ammo, raqamli mehnat va gig-ekonomika ham ba'zi qiyinchiliklarga ega:

·                     Mehnat huquqlari va ijtimoiy himoya: Gig-ishchilar va raqamli ishchilar ko'pincha an'anaviy ishchilarga nisbatan ijtimoiy himoyaga ega emaslar. Ular sog'liqni saqlash, ta'til va pensiya kabi imtiyozlarga ega bo'lmasligi mumkin.

·                     Ishning noaniqligi: Raqamli mehnat va gig-ekonomikada ishlovchilar ko'pincha o'z ishlarini qachon va qanday qilib olishlarini oldindan bilmaydilar, bu esa moliyaviy noaniqlik va stressga olib kelishi mumkin.

Gig-ekonomika va raqamli mehnatning o'zaro bog'liqligi

·                     Gig-ekonomika va raqamli mehnat ko'pincha bir-biri bilan bog'liq bo'lib, ayniqsa raqamli platformalar orqali qisqa muddatli ishlar amalga oshirilsa, ular bir-birini to'ldiradi. Misol uchun, gig-ekonomikada ishlovchi odamlar ko'pincha raqamli xizmatlarni taklif qiladilar (grafik dizayn, tarjima, dasturlash).

O'zbekistondagi gig-ekonomika va raqamli mehnat

O'zbekistonda ham gig-ekonomika va raqamli mehnat rivojlanayotgan sohalardandir. Bir qator onlayn platformalar (masalan, Uber, Bolt, YouDo, Upwork) nafaqat yirik shaharlar, balki kichik hududlarda ham ishchilarga imkoniyatlar yaratmoqda. Shuningdek, masofadan turib ishlash va raqamli xizmatlar ko'rsatish sohalari tobora kengayib bormoqda.

Biroq, O'zbekistonda hali ham gig-ekonomika va raqamli mehnatni tartibga soluvchi qonunchilikni to'liq ishlab chiqish zarurati mavjud. Aksariyat ishchilar ijtimoiy himoya, pensiya, sog'liqni saqlash va ta'til kabi asosiy huquqlardan mahrum qoladilar. Shuning uchun, bu sohalarni rivojlantirish va mehnat huquqlarini himoya qilish bo'yicha alohida qonunlar yoki normativ hujjatlar kerak.

Xulosa

Gig-ekonomika va raqamli mehnat yangi ish shakllari sifatida katta imkoniyatlar yaratmoqda, ammo bu ishlarning ijtimoiy himoya va mehnat huquqlari bilan bog'liq muammolarni ham keltirib chiqaradi. Yangi ish shakllarini tartibga solish va ishchilarning huquqlarini himoya qilish bo'yicha qonunlarni ishlab chiqish bu sohalarning muvaffaqiyatli rivojlanishini ta'minlashga yordam beradi.

Toshkent Viloyati Olmaliq Shahar Adliya Bo’limi Yuridik xizmat ko’rsatish markazi boshyurist konsulti Xamrayev Rustam Axmedovich