Янгиликлар

Mehnat bozorida diskriminatsiyaga qarshi kurash

Mehnat bozorida diskriminatsiyaga qarshi kurash

Mehnat bozorida diskriminatsiyaga qarshi kurash — bu ishchilarning teng huquqliligini ta'minlash, mehnat faoliyati sohasida hech kimning jinsiga, millatiga, irqiga, diniga, yoshiga, sog'lig'iga yoki boshqa xususiyatlariga qarab kamsitilishining oldini olishga qaratilgan huquqiy va ijtimoiy choralar tizimi. O'zbekistonda mehnat bozorida diskriminatsiyani oldini olish, ishchilarning huquqlarini himoya qilish va adolatni ta'minlash uchun turli normativ hujjatlar va qonunlar mavjud.

1. O'zbekistonda mehnat bozorida diskriminatsiyaga qarshi kurashni ta'minlovchi asosiy qonunlar va normativ hujjatlar

a. Mehnat kodeksi

O'zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi (2021 yildan boshlab) mehnat huquqlarini himoya qilish va diskriminatsiyani oldini olish bo'yicha bir qator normalarni o'z ichiga oladi. Kodeksda quyidagi asosiy tamoyillar belgilangan:

·                     Jinsiy, irqiy va milliy diskriminatsiyaga yo'l qo'ymaslik: Mehnat kodeksiga ko'ra, ish beruvchi ishchilarni tanlashda va ishga joylashtirishda faqat ish malakasi va tajribasiga qarashligi kerak, jinsiy, irqiy yoki milliy xususiyatlarga asoslanib kamsitish ta'qiqlanadi.

·                     Birinchi darajali huquqlar: Ishchilar jinsiy, irqiy va milliy farqlarga qarab kamsitilmasligi, ular uchun teng ish sharoitlari va ish haqi ta'minlanishi kerak.

b. Konstitutsiya

O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida ham barcha fuqarolar uchun teng huquqlilik tamoyili kafolatlanadi. Konstitutsiya 18-moddasida fuqarolarning teng huquqliligi, shaxsning daxlsizligi va o'zini ifoda etish erkinligi ta'minlangan. Bunga qarab, diskriminatsiya qilish ta'qiqlanadi.

c. Ishchi huquqlarini himoya qilish to'g'risidagi xalqaro shartnomalar

O'zbekiston Respublikasining Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT) va Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) tomonidan qabul qilingan bir qator mehnat huquqlari bo'yicha xalqaro shartnomalar, mehnat bozorida diskriminatsiyaga qarshi kurashishga qaratilgan. Masalan, XMTning 111-sonli Konvensiyasi (1960) va Konvensiya 100 (1951) da mehnat sharoitlari va ish haqi bo'yicha tenglikni ta'minlash kerakligi haqida gap boradi. O'zbekiston ushbu shartnomalarni ratifikatsiya qilgan va ularga amal qiladi.

d. Mehnat qonunlari va normativ hujjatlarning yangilanishi

O'zbekistonda mehnat qonunchiligini takomillashtirish jarayonida, diskriminatsiyani oldini olishga qaratilgan normativ hujjatlar ham yangilanmoqda. 2023 yilda Mehnat kodeksiga kiritilgan yangi o'zgartirishlar va qo'shimchalar mehnat bozorida teng huquqlilikni ta'minlashga qaratilgan.

2. Mehnat bozorida diskriminatsiyaga qarshi kurashda qo'llaniladigan asosiy mexanizmlar

a. Mehnat shartnomasida diskriminatsiyani taqiqlash

Ish beruvchilar va ishchilar o'rtasida tuzilgan mehnat shartnomasida diskriminatsiya qilishni taqiqlovchi moddalar mavjud. Masalan, shartnoma, ish o'rinlari va ishchilarga qo'yiladigan talablar jins, irq, millat yoki boshqa shaxsiy xususiyatlar asosida farqlanmasligini belgilaydi.

b. Teng mehnat haqi va sharoitlar

Ishchilarni jinsiga, millatiga yoki boshqa xususiyatlariga qarab kamsitish ta'qiqlanadi. Agar bir xil ishni bajaradigan xodimlar turli mehnat sharoitlari va turli ish haqi darajalariga ega bo'lsa, bu holat discriminatsiya sifatida qaraladi. Shuning uchun, mehnat bozorida teng ish haqi va sharoitlarni ta'minlash muhim hisoblanadi.

c. Qonuniy choralarning kuchaytirilishi

Mehnat qonunlari bo'yicha diskriminatsiyani amalga oshirgan ish beruvchilar ma'muriy javobgarlikka tortilishi mumkin. 2023-yilda O'zbekistonning Mehnat kodeksiga kiritilgan yangiliklarga ko'ra, ishchilarga nisbatan diskriminatsiya qilgan ish beruvchilarga qarshi jinoiy javobgarlik ham belgilangan. Bu, o'z navbatida, ishchilarning huquqlarini himoya qilishni kuchaytiradi.

d. Ishga joylashish bo'yicha teng imkoniyatlar yaratish

Ishga joylashish jarayonida, mehnat bozorida teng imkoniyatlarni ta'minlash uchun maxsus ta'lim va tayyorlov kurslari ishlab chiqiladi. Bu, ayniqsa, ayollar, nogironlar, etnik yoki ijtimoiy guruhlar uchun ish o'rinlari yaratishga yordam beradi.

e. Monitoring va statistika

Ishchilarning huquqlarini buzilishining oldini olish uchun ish bozoridagi holatlarni doimiy ravishda kuzatish va monitoring qilish tizimi yaratilgan. Xalqaro tashkilotlar va milliy ishchi guruhlari ham diskriminatsiya holatlari bo'yicha ma'lumot to'plashadi va ularni tahlil qiladi. O'zbekistonda bu tizimlar ishlab chiqilgan va statistik ma'lumotlar asosida chora-tadbirlar ko'riladi.

3. Mehnat bozorida diskriminatsiyani aniqlash va unga qarshi chora-tadbirlar

a. E'tibor qaratiladigan sohalar

·                     Jinsiy diskriminatsiya: Ayollarni ishga qabul qilishda yoki lavozimga ko'tarishda jinsga qarab kamsitish. O'zbekistonda bu masalani hal qilish uchun maxsus qonunlar, masalan, ayollarning ishga joylashishidagi teng huquqlilikni ta'minlashga qaratilgan.

·                     Irq va millatga qarshi diskriminatsiya: Ishchilarni irqiy yoki milliy xususiyatlariga qarab kamsitish. Bu holatlarni aniqlash uchun davlat organlari va inson huquqlari tashkilotlari monitoring olib boradi.

·                     Nogironlar va kam ta'minlangan guruhlar uchun diskriminatsiya: Nogironlar va ijtimoiy zaif guruhlarning ishga joylashish va mehnat sharoitlarini yaxshilash uchun maxsus qonunlar mavjud.

b. Shikoyatlar va huquqni himoya qilish

Agar ishchi o'zining huquqlarining buzilganini sezsa yoki diskriminatsiyaga uchraganini aniqlasa, u ish beruvchi yoki tegishli davlat organlariga murojaat qilib, shikoyat qilish huquqiga ega. Buning uchun mehnat inspeksiyasi, inson huquqlari bo'yicha komissiyalar va sud tizimi ishlaydi.

c. Kadrlar ta'limi va xodimlar malakasi

Ishchilar va ish beruvchilar o'rtasida teng huquqlilikni targ'ib qilish maqsadida, maxsus o'quv dasturlari va seminarlar o'tkaziladi. Bu o'quv dasturlari orqali ishchilarga va ish beruvchilarga diskriminatsiyaning qanday oldini olish kerakligi haqida ma'lumot beriladi.

Xulosa

Mehnat bozorida diskriminatsiyaga qarshi kurash — bu davlatning ijtimoiy siyosatining muhim qismidir. O'zbekistonda mehnat qonunchiligi va xalqaro mehnat huquqlari asosida diskriminatsiyaga qarshi kurashish bo'yicha bir qator yuridik va ijtimoiy choralar amalga oshirilmoqda. Kamsitish va diskriminatsiyaning oldini olish uchun ishchilarning huquqlarini himoya qilish, mehnat sharoitlarini yaxshilash va teng imkoniyatlar yaratish zarur.

Toshkent Viloyati Olmaliq Shahar Adliya Bo’limi Yuridik xizmat ko’rsatish markazi boshyurist konsulti Jiyanboyev Zuhriddin Ermat o’g’li