Янгиликлар

Ayollar va yoshlar uchun mehnat huquqlari qanday?

Ayollar va yoshlar uchun mehnat huquqlari qanday?

Ayollar va yoshlar uchun mehnat huquqlari O'zbekiston Respublikasining mehnat qonunchiligi asosida alohida himoya qilinadi. Bu guruhlarning mehnat bozorida teng huquqlilik va adolatli ish sharoitlariga ega bo'lishlarini ta'minlash, shuningdek, ijtimoiy himoya va qo'shimcha kafolatlar yaratish, davlatning asosiy vazifalaridan biridir. O'zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi, Konstitutsiya, Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT) tomonidan belgilangan normativ hujjatlar, shuningdek, O'zbekiston Respublikasining gender tengligi va yoshlar siyosatiga oid qonunlar ayollar va yoshlarning mehnat huquqlarini himoya qiladi.

1. Ayollar uchun mehnat huquqlari

Ayollar uchun mehnat huquqlari, ularning ishga joylashishida teng imkoniyatlarni ta'minlash, mehnat sharoitlarini yaxshilash, farzand parvarishiga oid qo'shimcha imtiyozlar yaratish va jinsiy diskriminatsiyaga yo'l qo'ymaslikni o'z ichiga oladi.

a. Jinsiy diskriminatsiyaga yo'l qo'ymaslik

Mehnat kodeksi va boshqa normativ hujjatlar asosida, ayollarni ishga joylashtirishda, ishlash sharoitlari va ish haqi masalalarida jinsiga qarab kamsitish ta'qiqlanadi. Ayollar va erkaklar bir xil ishni bajarishsa, ularga teng ish haqi va mehnat sharoitlari taqdim etilishi kerak.

·                     Jinsiy tenglik: Ayollarga va erkaklarga teng imkoniyatlar yaratish, ularni bir xil mehnat sharoitlariga, bir xil ish haqi va boshqa ijtimoiy imtiyozlar bilan ta'minlash mehnat qonunchiligida belgilangan asosiy talabdir.

b. Homiladorlik va bolalikni parvarish qilish bilan bog'liq imtiyozlar

Ayollar uchun homiladorlik va tug'ruq ta'tili tizimi joriy etilgan. O'zbekistonda:

·                     Tug'ruq ta'tili — ayolning tug'ruqdan oldin va keyin 70 kun (umumiy 140 kun) davomida ishlamaydigan ta'tilga chiqishi kafolatlangan.

·                     Farzand parvarishi ta'tili — tug'ilgandan keyin, ayolning farzandi 3 yoshga to'lguncha, ota-ona (ayol yoki erkak) mehnatdan vaqtincha ozod bo'lishi mumkin. Bu ta'til davomida ishchiga maosh to'lanadi.

c. Ayollarni mehnatga jalb qilishda qo'shimcha kafolatlar

·                     Ayollarni og'ir va zararli ishlarda ishlashdan himoya qilish: Ayollarning ba'zi turdagi og'ir va zararli ishlarni bajarishiga qonun bilan cheklovlar qo'yilgan. Masalan, ba'zi sanoat sohalarida yoki qurilishda ayollarning ishlashi ta'qiqlanadi yoki qat'iy cheklovlar qo'yiladi.

·                     Ayollarni himoya qilish: Ayollarga nisbatan jismoniy yoki ruhiy zo'ravonlikka yo'l qo'yilmasligi kerak. Mehnat qonunchiligida ayollarning huquqlari va manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan normativlar mavjud.

d. Ijtimoiy himoya va pensiya ta'minoti

Ayollar uchun ijtimoiy himoya va pensiya ta'minoti tizimlari o'rnatilgan. Ayollarni ijtimoiy xavf-xatarlardan himoya qilish uchun turli ijtimoiy sug'urta turlari mavjud, jumladan:

·                     Farzand parvarishi davrida ishlamagan yoki qisqa ishlagan ayollar uchun pensiya tizimida maxsus hisob-kitoblar taqdim etiladi.

·                     Ayollarni pensiyaga chiqish sharoitlari erkaklarga nisbatan ozroq yengilliklar bilan belgilanishi mumkin.

2. Yoshlar uchun mehnat huquqlari

Yoshlar uchun mehnat huquqlari, ularning ishga joylashishda ijtimoiy himoyasi, ishlash sharoitlarini yaxshilash, malaka oshirish va ta'lim olishga bo'lgan huquqlarini ta'minlashga qaratilgan.

a. Yoshlarning mehnat huquqlari va himoyasi

·                     Yoshlarning ishlash va o'z mehnat huquqlarini amalga oshirishdagi tenglikka ega bo'lishi: Mehnat kodeksi yoshlarni jinsiy, irqiy, milliy va boshqa sabablarga ko'ra kamsitishning oldini oladi. Yoshlarning mehnatga oid barcha huquqlari, jumladan, teng ish haqi, mehnat sharoitlari va xavfsizlikni ta'minlash kafolatlanadi.

·                     Ishga joylashishda yordam: Davlat tomonidan yoshlar uchun mehnat bozorida joylashishga ko'maklashuvchi maxsus dasturlar mavjud. Bu dasturlar orqali yoshlar, shu jumladan, oliy o'quv yurtini bitirganlar va malakasini oshirishni istaganlar uchun ish o'rinlari taklif qilinadi.

b. Yoshlarni himoya qilish va mehnat sharoitlari

·                     Ish vaqtining cheklanishi: Yoshlar (16-18 yosh) uchun maxsus mehnat sharoitlari belgilangan. Ular uchun maxsus ish vaqti, shuningdek, kasbiy xavfsizlik va sog'liqni saqlash sharoitlari ta'minlanadi. O'zbekistonda 16 yoshdan 18 yoshgacha bo'lgan yoshlar uchun ishlash vaqtining maksimal miqdori kamaytirilgan. Bu yosh guruhiga ishlashda og'ir va zararli ishlar ta'qiqlanadi.

·                     Ish va ta'limni uyg'unlashtirish: Yoshlarni ta'lim olish jarayonida ish bilan band qilish imkoniyatlari yaratilgan. Ta'limga zarar yetkazmasdan ishlashga ruxsat beriladi.

c. Yoshlar uchun maxsus dasturlar

·                     Kasb-hunar ta'limi va malaka oshirish: Yoshlarni kasb-hunar ta'limi va malaka oshirish kurslari bilan ta'minlash uchun davlat tomonidan subsidiyalar ajratiladi. Bu yoshlar uchun mehnat bozorida raqobatbardosh bo'lish imkoniyatlarini yaratadi.

d. Yoshlar uchun ishsizlikni kamaytirish choralari

·                     Yoshlarning ishsizlik darajasini kamaytirish maqsadida turli ijtimoiy dasturlar ishlab chiqilgan. Yoshlar uchun ishga joylashish bo'yicha maxsus yarmarkalar va treninglar tashkil etiladi. Bunda yoshlarning kasbiy ko'nikmalarini rivojlantirish, malaka oshirish va ish topishlariga yordam berish maqsad qilingan.

3. Ayollar va yoshlar uchun mehnat huquqlarini himoya qilish mexanizmlari

·                     Mehnat inspeksiyasi va monitoring: O'zbekiston Respublikasida mehnat huquqlarini himoya qilish uchun mehnat inspeksiyasi va boshqa davlat organlari faoliyat yuritadi. Ushbu organlar ayollar va yoshlarning mehnat huquqlarining buzilishi holatlarini aniqlash, tekshirish va kerakli choralarni ko'rish bilan shug'ullanadi.

·                     Ishga joylashish portalari: Ayollar va yoshlar uchun elektron ishga joylashish tizimlari mavjud bo'lib, ularning ishga joylashish jarayonlarini soddalashtiradi va mehnat bozoridagi teng imkoniyatlarni ta'minlaydi.

·                     Shikoyat va murojaat tizimi: Agar ayol yoki yosh ishchi o'zining huquqlarining buzilganini sezsa, u o'z shikoyatini Mehnat inspeksiyasiga yoki Ishchilar huquqlarini himoya qilish tashkilotlariga bildirishi mumkin.

Xulosa

O'zbekiston Respublikasining mehnat qonunchiligi, ayollar va yoshlarning mehnat huquqlarini himoya qilish, jinsiy va yoshga oid diskriminatsiyani oldini olishga katta e'tibor qaratadi. Ayollar va yoshlar uchun ijtimoiy himoya, teng imkoniyatlar, mehnat sharoitlari va ish haqi masalalarida bir qator huquqiy kafolatlar mavjud. Shuningdek, yoshlarni ishga joylashtirish, kasb-hunar ta'limi olish va mehnat bozor

Toshkent Viloyati Olmaliq Shahar Adliya Bo’limi Yuridik xizmat ko’rsatish markazi boshyurist konsulti Jiyanboyev Zuhriddin Ermat o’g’li