Янгиликлар
O‘ZINI O‘ZI HIMOYA QILISH HUQUQI: XODIM MEHNAT MUHOFAZASIDA YOLG‘IZ EMAS
O‘ZINI O‘ZI HIMOYA QILISH HUQUQI: XODIM MEHNAT MUHOFAZASIDA YOLG‘IZ EMAS
Zamonaviy mehnat munosabatlarida ish beruvchi va xodim o‘rtasidagi huquqiy muvozanat muhim ahamiyatga ega. Xodimlar ko‘p hollarda o‘z haq-huquqlarini yetarlicha bilmaganlari yoki o‘z fikrini bildirishga jur’at etolmaganlari sababli noqulay yoki hatto xavfli vaziyatlarga tushib qolishlari mumkin. Aynan shunday holatlarning oldini olish uchun O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi xodimlarga o‘zini o‘zi himoya qilish huquqini taqdim etadi. Kodeksning 531-moddasi aynan shunga bag‘ishlangan.
531-modda mazmuni
O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 531-moddasida xodimning o‘zini o‘zi himoya qilish shakllari belgilab berilgan. Bu modda asosida xodim o‘z hayotiga, sog‘lig‘iga yoki sha’niga tahdid soluvchi, shuningdek mehnat shartnomasida nazarda tutilmagan yoki qonunga zid bo‘lgan harakatlarni bajarishdan voz kechishga haqli hisoblanadi.
Xususan, xodim quyidagi hollarda ishni bajarmaslikka haqli:
- Hayotiga va sog‘lig‘iga bevosita xavf soluvchi ish topshirilganda;
- Mehnat shartnomasida nazarda tutilmagan ishni bajarish talab qilinganda;
- Qonunga xilof, sha’ni va qadr-qimmatini toptovchi, ishchanlik obro‘siga putur yetkazuvchi topshiriqlar berilganda.
Bunday vaziyatda xodim bu ishni bajarmasligini yozma ravishda ish beruvchiga yoki bevosita rahbariga xabar qilish orqali amalga oshirishi lozim.
Rad etish huquqi – kafolatlangan huquq
Modda yana bir muhim kafolatni ham taqdim etadi: agar yuqoridagi sabablar bartaraf etilmaguncha xodim ishni bajarmasa, bu davr mobaynida u mehnat qonunchiligi asosidagi barcha huquqlarini saqlab qoladi. Bu degani:
- Xodimning ish haqi,
- Mehnat staji,
- Ijtimoiy kafolatlar,
- Boshqa qonuniy huquqlari saqlanadi.
Bu, o‘z navbatida, xodimni ishlamayotgan paytida ham qonuniy himoyada bo‘lishini anglatadi.
Huquqiy himoya doirasi kengaytirilgan
Moddaning so‘nggi qismi esa, xodimning o‘zini o‘zi himoya qilish huquqi faqat 531-moddada ko‘rsatilgan holatlar bilan cheklanmasligini ko‘rsatadi. Ya’ni, boshqa qonunlarda ko‘zda tutilgan holatlarda ham xodim o‘z xavfsizligi va huquqlarini himoya qilish maqsadida ishni yoki topshiriqni bajarmaslik huquqiga ega.
Amaliy misol
Masalan, agar xodimdan himoya vositalarisiz yuqori voltli elektr tarmog‘ida ishlash talab qilinsa, bu holat hayot uchun xavfli hisoblanadi. Xodim bunday topshiriqni bajarmaslik huquqiga ega. Yoki agar rahbar xodimdan o‘z vazifasi doirasiga kirmaydigan, shuningdek uni kamsitadigan ishni (masalan, boshqa xodimlarni nohaq tanqid qilish yoki shaxsiy hayotiga aralashish) talab qilsa, xodim bu topshiriqni yozma xabarnoma asosida rad etishi mumkin.
Xulosa
O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 531-moddasi xodimlarga o‘z huquq va sha’nini himoya qilishda muhim asos bo‘lib xizmat qiladi. Mehnat munosabatlarida faqat ish beruvchining emas, xodimning ham huquqlari bor. Eng muhimi, bu huquqlar qonun bilan kafolatlangan va himoyalangan. Har bir xodim o‘z haq-huquqlarini bilishi va ularni to‘g‘ri, qonuniy asosda amalga oshirishni o‘rganishi lozim.
Yangiyo‘l shahar Adliya bo‘limi
Yuridik xizmat ko‘rsatish markazi
bosh yuriskonsulti: Kazimbayev Abdulaziz