Янгиликлар
Daʼvo xususiyatiga ega jamoaviy mehnat nizolari: Muammo yechimi – Sud
Daʼvo xususiyatiga ega jamoaviy mehnat nizolari: Muammo yechimi – Sud
O‘zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi Mehnat kodeksi mehnat munosabatlaridagi huquqiy barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan muhim qoidalarni o‘z ichiga olgan. Ayniqsa, korxona va tashkilot faoliyatiga jiddiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan jamoaviy mehnat nizolari ni hal qilish mexanizmlari aniq belgilangan. Bu borada, MK 581-moddasi da’vo xususiyatiga ega bo‘lgan bunday nizolarni ko‘rib chiqishda sud aralashuvining yakuniy va hal qiluvchi rolini mustahkamlaydi.
Moddaga ko‘ra, qonunchilikni, jamoa kelishuvlarini, jamoa shartnomasini hamda ish beruvchi tomonidan kasaba uyushmasi qoʻmitasi bilan kelishilgan holda qabul qilingan ichki hujjatlarni qoʻllash xususidagi barcha jamoaviy mehnat nizolari sud tomonidan koʻrib chiqilishi lozim. Bunday nizolar, asosan, amaldagi huquqiy normalarning buzilishi yoki noto‘g‘ri talqin qilinishi natijasida yuzaga keladi. Ya’ni, bu da’vo xususiyatidagi nizo bo‘lib, u buzilgan huquqni tiklashni talab qiladi va uni manfaatlar xususiyatiga ega nizo (yangi shartlar belgilash) dan farqlaydi.
Dastlab, jamoaviy mehnat nizolari yarashtirish komissiyasi, mediator va mehnat arbitraji orqali sudgacha bo'lgan tartibda hal etishga harakat qilinadi. Biroq, agarda bu bosqichlarda kelishuvga erishilmasa yoki nizo bevosita qonuniy hujjatlarni qo‘llash xususida bo‘lsa, u to‘g‘ridan-to‘g‘ri sudga oshiriladi. Sudning qarori ijtimoiy sheriklik organlarining tavsiyaviy qarorlaridan farqli ravishda, majburiy kuchga ega bo‘ladi va bu xodimlarning qonuniy huquqlari to‘liq tiklanishini kafolatlaydi.
MK 581-moddasining ikkinchi qismi sud ishlarini yuritish tartibi bo‘yicha muhim bir jihatni belgilaydi: da’vo xususiyatiga ega jamoaviy nizolarni sudlarda koʻrib chiqish va sud qarorlarini ijro etishda, kodeksda yakka tartibdagi mehnat nizolari uchun belgilangan tegishli qoidalar va muddatlar qoʻllaniladi. Bu xodimlarning himoyasi uchun yaratilgan umumiy huquqiy mexanizmlarning jamoaviy nizolarga ham tatbiq etilishini anglatadi. Masalan, xodim o‘z huquqi buzilganini bilgan kundan boshlab sudga murojaat qilish uchun belgilangan uch oylik muddat va boshqa jarayon qoidalari jamoaviy da’volarga nisbatan ham qo‘llaniladi, bu esa jarayonning tez va samarali kechishini ta'minlaydi.
Xulosa o‘rnida aytish mumkinki, MK 581-moddasi O‘zbekistonda mehnat sohasidagi nizolarni hal qilish tizimida adolat va qonuniylik tamoyilini mustahkamlaydi. U nafaqat xodimlarning yakka holdagi, balki jamoaviy huquqlarini ham sud himoyasi ostiga olib, ish beruvchilarni belgilangan huquqiy normalarga qat’iy rioya qilishga undaydi. Bu esa, oxir-oqibatda, mehnat munosabatlaridagi ijtimoiy barqarorlikning mustahkamlanishiga xizmat qiladi.
Yangiyo‘l shahar adliya bo‘limi
Bosh yuriskonsult: A.Kazimbayev