Янгиликлар

Ijtimoiy Himoya Kafolati: To‘langan Summalarni Qaytarib Undirib Olishning Cheklanishi

Ijtimoiy Himoya Kafolati: To‘langan Summalarni Qaytarib Undirib Olishning Cheklanishi

Mehnat qonunchiligining asosiy maqsadlaridan biri — bu xodimning ijtimoiy himoyasini kuchaytirishdir. Yakka tartibdagi mehnat nizolari (masalan, ishdan noto‘g‘ri bo‘shatish, ish haqi to‘lanmasligi) bo‘yicha sud yoki boshqa vakolatli organlar xodim foydasiga qaror chiqarib, ish beruvchini ma’lum summalar (ish haqi, kompensatsiya) to‘lashga majbur qilishi mumkin. Lekin keyinchalik yuqori instansiya bu qarorni bekor qilsa nima bo‘ladi? O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 567-moddasi "Yakka tartibdagi mehnat nizolarini koʻrib chiquvchi organlarning qaroriga binoan toʻlangan summalarni qaytarib undirib olishning cheklanishi" aynan shu holatda xodimning moddiy holatini himoya qilishga qaratilgan muhim kafolatni belgilaydi.

567-modda xodimga adliya organlari (sudlar) va mehnat nizolarini ko‘rib chiquvchi komissiyalar qarorlari bilan to‘langan pullarni qaytarib olishning juda qattiq cheklanishini belgilaydi. Bu xodimning o‘ziga to‘langan summalarni kelajakda qaytarib berish xavfidan xoli bo‘lishini ta’minlaydi. Asosiy Qoida: Mehnat nizolari boʻyicha komissiyaning qaroriga, shuningdek yakka tartibdagi mehnat nizosi boʻyicha sudning qaroriga koʻra xodimga toʻlangan summalarni qaror bekor qilinganida undan qaytarib undirib olishga yoʻl qoʻyilmaydi. Bu degani, agar birinchi instantsiya sudi yoki nizolar komissiyasi xodim foydasiga qaror chiqarib, ish beruvchi pul to‘lagan bo‘lsa va keyinchalik bu qaror yuqori sud (apellyatsiya, kassatsiya) tomonidan bekor qilinsa ham, ish beruvchi to‘langan pulni xodimdan talab qilib ololmaydi.

567-modda bu qoidadan faqat bitta keskin istisnoga ruxsat beradi, ya’ni pulni qaytarib undirish faqat xodimning g‘ayriqonuniy hatti-harakatlari tufayli sodir bo‘lganda mumkin: Qaytarib undirib olishga faqat bekor qilingan qaror xodim tomonidan berilgan yolgʻon maʼlumotlarga yoki uning tomonidan taqdim etilgan qalbaki hujjatlarga asoslangan hollarda yoʻl qoʻyiladi. Demak, agar ish beruvchi sud orqali isbotlasa: 1) Xodim nizoni ko‘rib chiquvchi organga yolg‘on ma’lumot taqdim etgan (masalan, soxta guvohlik bergan, faktlarni yashirgan) yoki 2) Xodim qalbaki hujjatlar (soxta ma’lumotnoma, ish haqi varaqasi va h.k.) taqdim etgan, faqat shu ikki asos isbotlangandagina ish beruvchiga xodimdan to‘langan summani qaytarib undirib olish huquqi beriladi.

Moddaning amaliy ahamiyati juda kattadir. Birinchidan, Xodim Himoyasi ta’minlanadi. Bu modda xodimning "ishonch kafolati"ni ta’minlaydi, ya’ni xodim sud qarori asosida pul olgach, uni o‘z ehtiyojlari uchun bemalol sarflashi mumkin, chunki pulni qaytarib berish xavfi juda kam. Bu, ayniqsa, ishdan bo‘shatish tufayli daromadsiz qolgan xodimlar uchun ijtimoiy xavfsizlikni ta’minlaydi. Ikkinchidan, Ish Beruvchi Mas'uliyati oshadi. Bu qoida ish beruvchini sud qarorlarini darhol va so‘zsiz bajarishga undaydi. Ish beruvchi qarorni bekor qilish imkoniyatidan umid qilib, ijroni ataylab cho‘zishdan tiyiladi. Uchinchidan, Adliya Tizimiga Ishonch ortadi, chunki yakka tartibdagi mehnat nizolarini ko‘rib chiquvchi organlar qarorlarining kuchi oshadi.

Xulosa Mehnat kodeksining 567-moddasi O‘zbekiston mehnat huquqidagi ijtimoiy yo‘nalishning yorqin namunasidir. U to‘langan mehnat pullarini xodimning yagona daromad manbai sifatida ko‘rib, uni ortiqcha huquqiy va moliyaviy xavflardan himoyalaydi. Qaytarib undirishga faqat xodimning jinoiy hatti-harakatlari aniqlanganda ruxsat berilishi, qonunchilikning xodim manfaatlarini himoya qilishga qanchalik jiddiy yondashayotganini ko‘rsatadi.

Yangiyo‘l shahar adliya bo‘limi

Bosh yuriskonsult: A.Kazimbayev