Янгиликлар
Xodimlarni Sud Xarajatlaridan Ozod Qilish Kafolati
Xodimlarni Sud Xarajatlaridan Ozod Qilish Kafolati
O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 562-moddasi sharhi
Huquqiy davlatda har bir fuqaro, ijtimoiy va moliyaviy holatidan qat’i nazar, o‘z huquqlarini sud orqali himoya qilish imkoniyatiga ega bo‘lishi shart. Ayniqsa, mehnat munosabatlarida, xodim va ish beruvchi o‘rtasida moliyaviy tengsizlik mavjud bo‘lgan sharoitda, xodimning sudda adolatga erishish yo‘lini yengillashtirish muhim ahamiyat kasb etadi.
O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 562-moddasi "Xodimlarni sud xarajatlaridan ozod qilish" aynan shu tamoyilni mustahkamlaydi va xodimlarga bepul sud himoyasi kafolatini beradi.
562-modda Mohiyati: Ijtimoiy Himoya Mexanizmi
562-modda yakka tartibdagi mehnat nizolari bo‘yicha sudga murojaat qilayotgan xodimlarga jiddiy moliyaviy yengillik beradi.
Xodimlar, mehnat shartnomasi (kontrakti) boʻyicha ularning huquqlari buzilgan taqdirda, sudga daʼvo arizasi bilan murojaat qilganda, davlat boji va boshqa sud xarajatlarini toʻlashdan ozod etiladi.
Bu norma orqali xodimning o‘z huquqlarini himoya qilish uchun yuzaga keladigan moliyaviy to‘siqlar butunlay olib tashlanadi.
Ozod Qilinadigan Xarajatlar Turlari
562-modda xodimni faqat davlat bojidan emas, balki umumiy sud xarajatlarining barcha turlaridan ozod qiladi. Bu, asosan, quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
Davlat Boji: Sudga da’vo arizasi (ishga tiklash, ish haqi undirish, kompensatsiya talab qilish) topshirishda to‘lanishi shart bo‘lgan majburiy to‘lov. Bu xarajatni to‘lashdan ozod etish, xodim uchun sudga murojaat qilishni deyarli mutlaqo bepul qiladi.
Boshqa Sud Xarajatlari: Bu tushuncha ostida Fuqarolik protsessual qonunchiligida nazarda tutilgan boshqa xarajatlar yotadi. Masalan:
Ekspertiza o‘tkazish xarajatlari.
Guvohlar, mutaxassislar yoki tarjimonlarni chaqirish va ularning sarf-xarajatlari (safarlar, yashash xarajatlari).
Hujjatlarni pochta orqali yuborish bilan bog‘liq xarajatlar.
Moddaning Qamrovi
Ushbu kafolat quyidagi subyektlarga va nizolarga nisbatan qo‘llaniladi:
Subyektlar: Amaldagi xodimlar, shuningdek, ishdan bo‘shatilgan va o‘z huquqlarining buzilganligini iddao qilayotgan sobiq xodimlarga.
Nizolar Turi: Yakka tartibdagi mehnat munosabatlaridan kelib chiqadigan deyarli barcha da’volar, jumladan, noqonuniy ishdan bo‘shatish, ishga tiklash, to‘lanmagan ish haqi va kompensatsiya summalarini undirish bilan bog‘liq nizolarga taalluqlidir.
Huquqiy va Ijtimoiy Ahamiyati
562-moddaning joriy etilishi chuqur ijtimoiy va huquqiy ahamiyatga ega:
Adolatga Erishish Imkoniyatini Tenglashtirish: Xodimning moddiy ahvolidan qat’i nazar, sud eshiklari uning uchun doimo ochiq qoladi. Bu esa huquqiy himoya olish imkoniyatini ish beruvchining moliyaviy ustunligiga bog‘liq qilib qo‘ymaydi.
Qonunchilikka Rioya Etishni Rag‘batlantirish: Ish beruvchilarning javobgarligini oshiradi. Ish beruvchilar endi xodimning moliyaviy ojizligidan foydalanib, ularning sudga murojaat qilishdan tiyilishiga umid qila olmaydi.
Huquqiy Madaniyatni Oshirish: Xodimlar o‘z huquqlarini ishonchli himoya qilish uchun qonuniy choralar ko‘rishga undaydi, huquqni buzish hollari bo‘yicha "jim turish" holatining oldini oladi.
Xulosa
O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 562-moddasi yakka tartibdagi mehnat nizolari bo‘yicha xodimlar manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan eng kuchli ijtimoiy kafolatlardan biridir. Bu modda nafaqat xodimning ijtimoiy himoyasini kuchaytiradi, balki sud orqali adolatga erishish uchun barcha to‘siqlarni olib tashlaydi. Xodimlar va ish beruvchilar uchun 562-modda shuni anglatadiki, mehnat huquqlarining buzilishi har doim oqibatlarga olib keladi va bu oqibatlar xodimning sud xarajatlari tufayli cheklanib qolmaydi.
Yangiyo‘l shahar adliya bo‘limi
Bosh yuriskonsult: A.Kazimbayev