Янгиликлар
Yakka tartibdagi mehnat nizolarini koʻrib chiquvchi organlar: Qonun ustuvorligi manbalari (OʻzR Mehnat kodeksi 545-moddasi)
Yakka tartibdagi mehnat nizolarini koʻrib chiquvchi organlar: Qonun ustuvorligi manbalari (OʻzR Mehnat kodeksi 545-moddasi)
Mehnat munosabatlarida yuzaga keladigan kelishmovchiliklar – yakka tartibdagi mehnat nizolari deb ataladi. Bu nizolar xodimning oʻzi va ish beruvchi oʻrtasida mehnat qonunchiligi, shartnomalar yoki boshqa huquqiy hujjatlarni qoʻllash masalasida yuzaga keladi. Oʻzbekiston Respublikasi yangi tahrirdagi Mehnat kodeksining 545-moddasi bu nizolarni hal etuvchi asosiy organlarni aniq belgilab beradi.
Asosiy koʻrib chiquvchi organlar
Mehnat kodeksining 545-moddasiga koʻra, yakka tartibdagi mehnat nizolari quyidagi ikki asosiy organ tomonidan koʻrib chiqiladi:
Mehnat nizolari boʻyicha komissiyalar (MNBK)
Sud (tuman (shahar) sudlari)
Bu tizim nizolarni hal etishning ikki darajali, ichki-tashqi mexanizmini yaratadi.
Mehnat nizolari boʻyicha komissiya (MNBK)
MNBK, asosan, tashkilot ichida tuziladi va mehnat nizolarini sudgacha, tezkor, bepul hamda sodda tartibda hal qilishga qaratilgan.
Vakolati: Komissiya oʻz vakolatiga kiradigan barcha yakka tartibdagi nizolarni koʻrib chiqadi. Bu nizolar asosan mehnat qonunchiligi, jamoa shartnomalari va mehnat shartnomasini qoʻllash bilan bogʻliq boʻladi (MK 548-modda).
Istisno: Komissiya bevosita sudda koʻriladigan nizolarni (masalan, ishga tiklash, ish beruvchining xodimga yetkazgan zararni qoplash haqidagi ayrim nizolar) koʻrib chiqishga haqli emas.
Sud (Tuman (shahar) sudlari)
Sud – yakka tartibdagi mehnat nizolarini hal etishning ikkinchi va oxirgi bosqichi hisoblanadi.
Sudga murojaat qilish imkoniyatlari:
Bevosita: Qonunda nazarda tutilgan, faqat sudning oʻzida koʻrilishi shart boʻlgan nizolar boʻyicha.
MNBK qaroridan norozilik: MNBKning qarori ustidan xodim yoki ish beruvchi norozi boʻlgan taqdirda.
Xodimning tanlov huquqi
545-moddaning muhim jihatlaridan biri bu xodimning tanlov huquqi belgilanishidir.
Xodim mehnat nizosini hal qilish uchun oʻz tanloviga koʻra Mehnat nizolari boʻyicha komissiyaga yoki bevosita sudga murojaat etishga haqli.
Bu degani, xodim oʻzining har qanday yakka tartibdagi mehnat nizosini (hatto MNBK vakolatiga kiradiganini ham) bevosita sudga olib chiqish huquqiga ega. Bu qoida xodimning huquqlarini himoya qilishda qoʻshimcha kafolat beradi.
Mediatorlik (kelishtiruv) tartibi
Yakka tartibdagi mehnat nizolarini hal etishning yana bir mexanizmi, bu – mediatsiya (kelishtiruv) hisoblanadi.
Mehnat kodeksining 545-moddasi har qanday yakka tartibdagi mehnat nizosi MNBKda yoki sudda koʻrib chiqishning istalgan bosqichida tomonlarning kelishuvi bilan mediatorga oʻtkazilishi mumkinligini belgilaydi. Bu nizo tomonlariga oʻzaro manfaatli yechimga erishish va sud tortishuvlaridan qochish imkoniyatini beradi.
Xulosa
Oʻzbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 545-moddasi yakka tartibdagi mehnat nizolarini hal etish tizimining tamalini tashkil etadi. Nizolar, asosan, Mehnat nizolari boʻyicha komissiya va sud tomonidan koʻrib chiqiladi. Xodimga oʻz tanlovi bilan nizoning turidan qatʼiy nazar (sudga kirmaydiganlari boʻyicha) bevosita sudga murojaat etish huquqining berilishi, uning himoyalanganligini kuchaytiradi. Bundan tashqari, nizolarni kelishtiruv yoʻli bilan hal etishning afzalliklari uchun mediatorlik tartibi ham nazarda tutilgan.
Yangiyo‘l shahar adliya bo‘limi
Bosh yuriskonsult: A.Kazimbayev