Янгиликлар

Xodimning Huquqlarni Himoya Qilish Erkinligi Kafolati

Xodimning Huquqlarni Himoya Qilish Erkinligi Kafolati

Mehnat kodeksining (MK) 528-moddasi xodimning mehnat huquqlari himoyasini taʼminlovchi fundamental kafolatlardan birini mustahkamlaydi. Ushbu modda xodimning buzilgan huquqlarini tiklashga yoki himoya qilishga qaratilgan qonuniy harakatlariga ish beruvchi tomonidan har qanday shaklda toʻsqinlik qilinishini qatʼiyan man etadi. Moddaning asosiy mohiyati ikki muhim normaga asoslangan.

Birinchi navbatda, u toʻgʻridan-toʻgʻri toʻsqinlik qilishni taqiqlash ni belgilaydi: "Xodimning mehnat huquqlarini himoya qilishga doir huquqini amalga oshirishga toʻsqinlik qilishga yoʻl qoʻyilmaydi." Bu qoida ish beruvchiga xodimning oʻz huquqlarini himoya qilishga qaratilgan har qanday qonuniy harakatiga monelik qilishni taqiqlaydi. Jumladan, xodim Sudga, prokuraturaga, Mehnat nizolari boʻyicha komissiyaga yoki Davlat mehnat inspeksiyasiga murojaat qilganligi; Mehnat nizosida oʻzini yoki boshqa xodimni himoya qilganligi yoki qonunda taqiqlanmagan boshqa usullar bilan oʻz huquqlarini himoya qilganligi uchun taʼqib qilinishi, jazolanishi yoki bosimga uchratilishi mumkin emas. Amalda bu, ish beruvchi xodimning shikoyat yoki daʼvo arizasini qaytarib olishga majburlashi, shikoyat qilgan xodimni lavozimini pasaytirishi, ishdan boʻshatishi yoki boshqa yomon sharoitlarga qoʻyishi qonunga xilof ekanligini anglatadi.

Ikkinchi muhim qoida xodimning majburiyatlari haqiqiy emasligi ni belgilaydi: "Xodimning mehnat huquqlarini himoya qilishga doir huquqini amalga oshirishni rad etishi toʻgʻrisidagi yozma yoki ogʻzaki majburiyatlari haqiqiy emas." Bu qoida, xodimning mehnat huquqlarini himoya qilish huquqidan ixtiyoriy ravishda (yoki majburlash ostida) voz kechishini oldini olishga qaratilgan. Masalan, ish beruvchi xodim bilan mehnat shartnomasiga "Xodim ish haqi toʻgʻrisidagi nizolar boʻyicha sudga murojaat qilmaslik majburiyatini oladi" mazmunidagi bandni kiritsa yoki nizo yuzasidan shikoyat qilmaslik haqida tilxat imzolansa, bunday majburiyatlar avtomatik tarzda haqiqiy emas deb hisoblanadi. Bunday majburiyatlar xodimning huquqini himoya qilish boʻyicha Konstitutsiyaviy kafolatni cheklaydi, shu sababli qonun ularni bekor deb topadi.

528-modda xodimlarga oʻz huquqlarini himoya qilishning asosiy usullarini (MK 529-modda) qoʻllashda toʻliq erkinlikni taʼminlaydi. Bular: Oʻzini oʻzi himoya qilish (ishni toʻxtatish va h.k.); Davlat nazorati organlariga (Mehnat inspeksiyasi) murojaat qilish; Sud tartibida himoya qilish; Kasaba uyushmalari kabi xodimlar vakillik organlari orqali himoya qilish kabilardir.

Xodimning mehnat huquqlarini himoya qilish huquqiga toʻsqinlik qilgan ish beruvchi yoki mansabdor shaxs, Oʻzbekiston Respublikasi qonunchiligiga muvofiq javobgarlikka tortiladi. Bu, odatda, Maʼmuriy javobgarlik yoki Jinoiy javobgarlik choralarini nazarda tutadi.

Xulosa qilib aytganda, Mehnat kodeksining 528-moddasi ish beruvchi-xodim munosabatlarida tenglikni taʼminlashga qaratilgan boʻlib, xodimning zaifroq taraf sifatidagi holatini kuchaytiradi. U har bir xodimga oʻzining qonuniy huquqini himoya qilishda erkinlik va kafolat beradi. Bu qoida mehnat huquqini amalga oshirishda qonun ustuvorligini taʼminlaydigan muhim mexanizm hisoblanadi.

Yangiyo‘l shahar adliya bo‘limi

Bosh yuriskonsult: A.Kazimbayev