Янгиликлар
Uy ishchilari uchun ish va dam olish rejimi: Shartnomaviy erkinlik va qonuniy kafolat (OʻzR MK 516-modda)
Uy ishchilari uchun ish va dam olish rejimi: Shartnomaviy erkinlik va qonuniy kafolat (OʻzR MK 516-modda)
Oʻzbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining (MK) 516-moddasi uy ishchilari (bogʻbon, enaga, oqsoch, haydovchi kabi jismoniy shaxsga xizmat koʻrsatuvchi xodimlar) uchun ish va dam olish rejimini tartibga soluvchi maxsus qoidalarni belgilaydi. Ushbu modda, uy ishlarining oʻziga xos xususiyatini inobatga olgan holda, shartnomaviy erkinlikni qonuniy kafolatlar bilan uygʻunlashtiradi.
Ish va dam olish rejimini belgilash tartibi
MK 516-moddasiga koʻra, uy ishchilarining ish va dam olish rejimi boʻyicha asosiy qoidalar quyidagilardan iborat:
Kelishuv asosida belgilash:
Ish rejimi, dam olish kunlarini berish tartibi va yillik mehnat taʼtillarini berish tartibi toʻgʻridan-toʻgʻri xodim bilan ish beruvchi oʻrtasidagi kelishuvga koʻra belgilanadi.
Bu uy ishining norasmiy muhiti va shaxsiy ehtiyojlarga bogʻliqligini inobatga olgan holda, ish beruvchi (jismoniy shaxs) va xodimga maksimal moslashuvchanlikni beradi.
Majburiy qonuniy cheklovlar:
Kelishuv orqali belgilash erkinligi boʻlsa-da, qonuniy majburiy talablarga rioya etilishi shart:
Ish haftasining davomiyligi ushbu Kodeksda belgilanganidan koʻproq boʻlishi mumkin emas (Umumiy qoida boʻyicha, xodimlarning haftalik ish vaqti 40 soatdan oshmasligi kerak).
Yillik mehnat taʼtilining davomiyligi esa ushbu Kodeksda belgilanganidan qisqaroq boʻlishi mumkin emas (Umumiy qoida boʻyicha, taʼtil 15 ish kunidan kam boʻlmasligi kerak).
Bu qoida ish beruvchining yakka tartibdagi muzokaralar orqali xodimning qonuniy kafolatlangan mehnat huquqlarini buzishiga yoʻl qoʻymaydi.
Xodimning shaxsiy erkinligi kafolati
516-moddaning eng muhim va oʻziga xos qoidalaridan biri bu uy ishchisining dam olish huquqiga daxlsizlikdir.
"Uy xoʻjaligida yashovchi uy ishchilarini har kunlik yoki har haftalik dam olish yoxud yillik mehnat taʼtillari davrida uy xoʻjaligida yoki uy xoʻjaligi aʼzolari bilan qolishga majburlash taqiqlanadi1."
Bu qoida, ayniqsa, ish beruvchi uyida yashovchi (yoki yashaydigan) uy ishchilari (masalan, enaga, yashovchi qorovul, oqsoch) uchun juda muhimdir:
Dam olish huquqi: Xodimning dam olishi ish beruvchining oilaviy hayotidan va uy xoʻjaligidan butunlay ajralgan holda amalga oshirilishi kafolatlanadi.
Majburlashning taqiqlanishi: Ish beruvchi dam olish vaqtida xodimni oʻz hududida qolishga majburlash yoki uning shaxsiy harakatlanish erkinligini cheklash huquqiga ega emas.
Xulosa
Oʻzbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 516-moddasi uy ishchilarining mehnatini tartibga solishda moslashuvchanlik (taraflarning kelishuvi) va xodimning himoyasi (qonuniy cheklovlar) oʻrtasidagi muvozanatni taʼminlaydi. Ushbu modda uy ishchilariga oʻzining shaxsiy hayoti va dam olish huquqiga boʻlgan daxlsizlikni kafolatlagan holda, ish beruvchi bilan oʻzaro kelishilgan mehnat sharoitlarida ishlash imkoniyatini yaratadi.
Yangiyo‘l shahar adliya bo‘limi
Bosh yuriskonsult: A.Kazimbayev