Янгиликлар

Mehat qonunchiligida xodimning mehnatga oid huquq layoqati va muomala layoqati

Mehat qonunchiligida xodimning mehnatga oid huquq layoqati va muomala layoqati

O‘zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi Mehnat kodeksining 20-moddasi xodimning mehnatga oid huquq layoqati va muomala layoqatiga oid asosiy tamoyillarni belgilaydi. Mazkur norma fuqarolarning mehnat munosabatlarida ishtirok etish salohiyatini huquqiy jihatdan mustahkamlaydi.

Moddaga ko‘ra, mehnat huquqlari va majburiyatlariga ega bo‘lish layoqati (ya’ni mehnatga oid huquq layoqati) hamda fuqaroning o‘z xatti-harakatlari orqali bu huquqlarni amalga oshirish, o‘z zimmasiga majburiyatlar olish va ularni bajarish layoqati (mehnatga oid muomala layoqati) O‘zbekiston fuqarolari uchun teng tarzda e’tirof etiladi. Bu degani, mamlakatda har bir fuqaro jinsidan, irqidan, millatidan, tilidan, diniy e’tiqodidan, ijtimoiy kelib chiqishidan, e’tiqodidan yoki boshqa holatlardan qat’i nazar, mehnat huquqiga ega bo‘ladi.

Shuningdek, modda xorijiy fuqarolar va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarning mehnat huquqlarini ham nazarda tutadi. Ular uchun mehnatga oid huquq va muomala layoqati O‘zbekiston Respublikasi qonunlari yoki xalqaro shartnomalarida boshqacha qoida belgilanmagan bo‘lsa, O‘zbekiston fuqarolariga teng tarzda qo‘llaniladi.

Bu yondashuv mamlakat mehnat siyosatida xalqaro mehnat huquqlariga mos yondashuvni ta’minlaydi. Xususan, BMTning Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi va XMTning (Xalqaro Mehnat Tashkiloti) asosiy konvensiyalariga muvofiq, har bir inson mehnat qilish va adolatli mehnat sharoitida ishlash huquqiga ega ekanligi e’tirof etiladi.

Mazkur modda shuningdek, keyingi mehnat-huquqiy normalarning — xodimni ishga qabul qilish, mehnat shartnomasini tuzish, uni bekor qilish, mehnat huquqlarini himoya qilish kabi jarayonlarning huquqiy poydevorini yaratadi. Shuning uchun u Mehnat kodeksining inson mehnat qobiliyatini huquqiy jihatdan tan olishni ifodalovchi asosiy tamoyil hisoblanadi.

Umuman olganda, 20-modda mehnatga oid munosabatlarning eng muhim konstitutsiyaviy asosini belgilaydi — ya’ni har bir shaxs mehnat qilish huquqiga egaligi, bu huquqni amalga oshirishda teng imkoniyatlarga ega bo‘lishi va o‘z mehnat faoliyatini ixtiyoriy tarzda tanlashi mumkinligi ta’minlanadi.

Yangiyo‘l shahar adliya bo‘limi

YXKM bosh yuriskonsulti U.Bo‘riyev