Янгиликлар
Mehnat ta'tilini pulga almashtirishning huquqiy asosi va dolzarbligi
Mehnat ta'tilini pulga almashtirishning huquqiy asosi va dolzarbligi
O‘zbekiston Respublikasining amaldagi Mehnat kodeksi xodimlar va ish beruvchilar o‘rtasidagi munosabatlarni, jumladan, dam olish huquqini tartibga soluvchi muhim hujjat sanaladi. Ayniqsa, mehnat ta’tilining o‘rniga pulli kompensatsiya berilishi bilan bog‘liq tartibotlar xodimning moliyaviy kafolatlarini ta’minlashda muhim o‘rin tutadi. Bu jarayonning huquqiy bazasi bevosita Mehnat kodeksining 234-moddasida mustahkamlangan.
Mehnat kodeksi 234-moddasiga ko‘ra, xodim bilan tuzilgan mehnat shartnomasi har qanday asos bilan bekor qilinganida, ish beruvchi unga foydalanilmagan barcha har yilgi asosiy va qo‘shimcha mehnat ta’tillari uchun pulli kompensatsiya to‘lab berishga majburdir. Bu qoida xodimning ishdan bo‘shash jarayonida o‘zining haq-huquqidan quruq qolmasligini ta’minlashga qaratilgan asosiy ijtimoiy kafolatdir.
Shu bilan birga, Mehnat kodeksi xodimning dam olish huquqini ustun qo‘ygan holda, ish davomida ta’tilni pul bilan almashtirishga doir aniq chegaralarni belgilaydi. Xodimning yozma arizasi asosida uning xohishiga ko‘ra ta’til pulli kompensatsiya bilan almashtirilishi mumkin, biroq bu faqat eng kam ta’til davomiyligidan ortiq bo‘lgan qism uchungina amalga oshiriladi. Eng kam ta’til muddati, ya’ni 21 kalendar kunlik asosiy ta’til muddati daxlsiz bo‘lib, u albatta jismoniy dam olish uchun saqlanib qolishi shart. Agar xodimning umumiy ta’til muddati 21 kundan ko‘p bo‘lsa, u ortiqcha kunlarni pulga almashtirish huquqiga ega.
Bundan tashqari, 234-moddada kompensatsiyani hisoblashda ta’til kunlari ichidagi yakshanba kunining inobatga olinmasligi ham belgilangan bo‘lib, bu moliyaviy hisob-kitoblar aniqligini ta’minlaydi. Moddaning eng muhim himoyaviy qismi uning to‘rtinchi qismida ko‘rsatilgan bo‘lib, u bir qator ijtimoiy himoyaga muhtoj xodimlar toifalarining ta’til huquqini pul bilan almashtirishni qat’iyan man etadi. Jumladan, o‘n sakkiz yoshga to‘lmagan xodimlar hamda I yoki II guruh nogironligi bo‘lgan xodimlarga beriladigan ijtimoiy yoki uzaytirilgan asosiy ta’tillarni pulga almashtirishga yo‘l qo‘yilmaydi. Bu qoida mazkur toifalarning sog‘ligini tiklash va qonuniy dam olishini ta’minlashdek ijtimoiy ahamiyatga ega maqsadda joriy etilgan.
Xulosa qilib aytganda, Mehnat kodeksining 234-moddasi ta’tilni pul bilan almashtirish tartibini aniq belgilab, xodimga o‘z moliyaviy imkoniyatlarini kengaytirishga ruxsat beradi, shu bilan birga, eng muhim ijtimoiy kafolat – ya’ni majburiy dam olish huquqi buzilishining oldini oladi. Ish beruvchilar ushbu cheklovlarni bilishi, xodimlar esa o‘z huquqlarini talab qilish uchun ushbu tartibni tushunishi shart.
Yangiyo‘l shahar adliya bo‘limi
YXKM bosh yuriskonsulti U.Bo‘riyev